NHẬN DIỆN ĐÚNG ĐẮN VỀ NHỮNG BIỂU HIỆN CỦA LỢI ÍCH NHÓM Ở VIỆT NAM HIỆN NAY

NHẬN DIỆN ĐÚNG ĐẮN VỀ NHỮNG BIỂU HIỆN

CỦA LỢI ÍCH NHÓM Ở VIỆT NAM HIỆN NAY

Khánh Anh

Lợi ích nhóm và quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về lợi ích nhóm

Lợi ích nhóm là lợi ích mà một nhóm người liên kết với nhau cùng thực hiện và bảo vệ lợi ích đó. Trong đời sống xã hội, ngày càng có nhiều nhóm lợi ích khác nhau, các nhóm này có thể vừa có lợi ích chung, vừa có lợi ích riêng, có lợi ích tích cực, có lợi ích tiêu cực. Lợi ích nhóm tích cực là lợi ích chính đáng, hợp pháp của một nhóm người có cùng mục tiêu, mục đích trong sự tôn trọng lợi ích của Nhà nước và lợi ích của tập thể, hài hòa với các loại lợi ích khác. Còn lợi ích nhóm tiêu cực là lợi ích mà một nhóm người liên kết với nhau để trục lợi, vơ vét của chung (của Nhà nước và tập thể), mưu lợi cho nhóm mình. Lợi ích nhóm tiêu cực luôn gắn với hành vi tham nhũng của những người có chức, có quyền (nghĩa là lợi ích nhóm tiêu cực gắn với quyền lực nhà nước) gây thiệt hại tài sản của Nhà nước, của Nhân dân, khiến cho nền kinh tế dần bị vắt kiệt, đồng thời tạo điều kiện cho các hoạt động kinh tế tiêu cực phát triển. Nói cách khác, lợi ích nhóm tiêu cực là lợi ích của nhóm người lợi dụng chức vụ, quyền lực, quan hệ để móc nối, thông đồng với nhau nhằm lách luật, làm những điều phi pháp để trục lợi, thu vén lợi ích cá nhân, xâm hại đến lợi ích của Nhà nước, tập thể và của cá nhân khác. Đây là yếu tố cản trở sự phát triển lành mạnh, bền vững của nền kinh tế và của xã hội, là lợi ích nhóm mà Đảng ta yêu cầu phải đấu tranh phòng, chống. Trong khuôn khổ bài viết, cụm từ “lợi ích nhóm” được sử dụng với nghĩa này.

Có thể khẳng định, lợi ích nhóm đang làm xói mòn lòng tin của Nhân dân đối với Đảng, Nhà nước và chế độ xã hội chủ nghĩa. Vì vậy, nếu Đảng và Nhà nước không kiên quyết xử lý nghiêm minh, triệt để lợi ích nhóm sẽ càng gây thêm nhiều bức xúc trong Nhân dân và xã hội, từ đó tạo điều kiện cho các thế lực thù địch lợi dụng, thực hiện những âm mưu gây bạo loạn, đe dọa sự tồn vong của dân tộc và sự phát triển của đất nước. Đại hội XII của Đảng khẳng định, cần kiên quyết đấu tranh chống lợi ích nhóm nhằm xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh. Muốn vậy, phải ngăn chặn, hạn chế từng bước đẩy lùi tham nhũng, lãng phí, tạo bước chuyển biến rõ rệt nhằm củng cố lòng tin của Nhân dân, xây dựng sự đồng thuận và quyết tâm của toàn Đảng, toàn dân; giữ vững ổn định chính trị, phát triển kinh tế - xã hội; xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức trung thành, tận tụy, kỷ cương, liêm chính, Đảng ta chỉ rõ: “Tích cực phòng ngừa và kiên quyết chống tham nhũng, lãng phí là đòi hỏi bức xúc của xã hội, là quyết tâm chính trị của Đảng ta, nhằm xây dựng một bộ máy lãnh đạo và quản lý trong sạch, vững mạnh, khắc phục một trong những nguy cơ lớn đe dọa sự sống còn của chế độ ta”[1] .

Những biểu hiện của lợi ích nhóm hiện nay

Lợi ích nhóm có trong mọi lĩnh vực của đời sống xã hội với những biểu hiện đa dạng, phức tạp. Đó là:

Các quan chức nhà nước lợi dụng chức vụ, quyền hạn của mình, móc nối, thông đồng với nhau để lách luật, thực hiện hành vi tham nhũng, trục lợi trong hoạt động quản lý và sử dụng đất đai (quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất đai, chuyển mục đích sử dụng đất và thu hồi đất...); trong đầu tư công, đầu tư xây dựng cơ bản, giải phóng mặt bằng, mua sắm vật tư, thiết bị hàng hóa, đấu thầu và chỉ định thầu, phân phối dự án hoàn thuế giá trị gia tăng, cấp phát vốn); trong khai thác tài nguyên (cấp phép và khai thác khoáng sản); trong lĩnh vực tài chính - ngân hàng liên kết để thâu tóm trái pháp luật các ngân hàng thương mại, ưu ái trong việc bảo lãnh và cấp tín dụng đối với các doanh nghiệp nhà nước,...); trong hoạt động cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước;... Họ tìm mọi cách để chuyển tài sản của Nhà nước, của tập thể sang cho cá nhân, dùng mọi thủ đoạn để tham nhũng, lấy của công để biếu xén, hiếu hỷ nhau.

Nhà đầu tư, doanh nghiệp móc nối với một số quan chức nhà nước hình thành nhóm lợi ích để giành được các dự án, gói thầu, những khoản ưu đãi từ tiền công quỹ nhằm mục đích kiếm lợi, làm giàu cho nhóm mình. Chẳng hạn tham nhũng trong hình thức đầu tư Hợp đồng xây dựng kinh doanh - chuyển giao (BOT), Hợp đồng xây dụng - chuyển giao (BT). Các dự án BOT không đấu thầu công khai, minh bạch mà bằng hình thức chỉ định thầu. Thông qua chỉ định thầu để thực hiện các hành vi tham nhũng vì lợi ích nhóm. Thực tế, có nhiều doanh nghiệp không đủ năng lực cả về chuyên môn, nghiệp vụ và tài chính nhưng liên tiếp trúng thầu các dự án. Các doanh nghiệp này móc nối với quan chức nhà nước để xin vốn đầu tư của Nhà nước về cho doanh nghiệp mình hoạt động, nhưng nếu làm ăn có lãi thì chia nhau, còn khoản lỗ thì để lại cho Nhà nước. Hay tình trạng thông đồng, móc nối giữa khu vực công và khu vực tư để thành lập các công ty sân sau”, “công ty gia đình” rồi dùng ảnh hưởng của cá nhân để kéo các dự án về cho các công ty này.

Một bộ phận cán bộ, công chức có chức, có quyền thoái hóa, biến chất bị mua chuộc, lôi kéo nhằm trục lợi, thu vén lợi ích cá nhân. Hoặc một số cá nhân tìm cách quan hệ, móc nối với những người có chức, có quyền quyết định để được bố trí vào các chức vụ mong muốn cho bản thân hoặc cho người thân trong gia đình, trong khi năng lực, phẩm chất không đáp ứng được yêu cầu của vị trí công tác đó. .

Một bộ phận cán bộ, công chức thoái hóa, biến chất trong các cơ quan có chức năng thanh tra, kiểm tra, giám sát, điều tra, v.v.. lợi dụng, lạm dụng chức vụ, quyền hạn được giao để dung túng, bao che cho những hành vi tiêu cực vì lợi ích vị kỷ hình thành nhóm lợi ích.

Một trong những biểu hiện quan trọng khác của lợi ích nhóm đó là hoạt động rửa tiền qua hệ thống ngân hàng, những hoạt động cấu kết lũng đoạn thị trường tiền tệ. Thông qua việc thành lập các “công ty ma” để mua bán hóa đơn, trốn thuế.

Nghị quyết Hội nghị lần thứ tư Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII cũng đã chỉ rõ các biểu hiện của lợi ích nhóm là: “tranh thủ bổ nhiệm người thân, người quen, người nhà dù không đủ tiêu chuẩn, điều kiện giữ chức vụ lãnh đạo, quản lý hoặc bố trí, sắp xếp vào vị trí có nhiều lợi ích”[2]. Lợi dụng, lạm dụng chức vụ, quyền hạn được giao để dung túng, bao che, tiếp tay cho tham nhũng, tiêu cực. Thao túng trong công tác cán bộ; chạy chức, chạy quyền, chạy chỗ, chạy luân chuyển, chạy bằng cấp, chạy tội... Sử dụng quyền lực được giao để phục vụ lợi ích cá nhân hoặc để người thân, người quen lợi dụng chức vụ, quyền hạn của mình để trục lợi”[3].

Nếu trước đây lợi ích nhóm chủ yếu mang tính chất cá nhân, đơn lẻ thì nay nó đã diễn ra có tổ chức và mang tính liên kết chặt chẽ, chằng chịt trên - dưới, trong - ngoài để trục lợi. Những năm gần đây, lợi ích nhóm diễn biến ngày càng phức tạp, nghiêm trọng với những thủ đoạn ngày càng tinh vi, trắng trợn, phạm vi phát triển ngày càng rộng với quy mô lớn, ảnh hưởng nghiêm trọng đến công tác xây dựng Đảng, nhất là công tác cán bộ. Hội nghị Trung ương 3 khóa XI cũng khẳng định lợi ích nhóm là một trong ba cản trở lớn nhất trong tái cơ cấu nền kinh tế ở Việt Nam hiện nay.

Nguyên nhân của sự hình thành và phát triển lợi ích nhóm là do chúng ta thiếu một hành lang pháp lý để hạn chế mặt tiêu cực của lợi ích nhóm; thiếu minh bạch, thiếu tính khoa học trong quy trình hoạch định và thực hiện các chính sách, hoạt động quản lý quan liêu; cơ chế “xin - cho” phổ biến, thói quen chấp nhận sự cộng sinh và thỏa hiệp với sai trái, sự suy thoái về tư tưởng, chính trị, đạo đức, lối sống của một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên và sự yếu kém trong hoạt động của một số tổ chức Đảng; sự không rõ ràng, rành mạch về thẩm quyền và trách nhiệm của cá nhân người đứng đầu cấp ủy, chính quyền, cơ quan, đơn vị; cơ chế giám sát, kiểm soát còn nặng về hình thức,...

Như vậy, biểu hiện của lợi ích nhóm là hết sức đa dạng. Và có thể nói, cuộc đấu tranh phòng, chống lợi ích nhóm của toàn Đảng, toàn dân ta là một cuộc đấu tranh đầy khó khăn, phức tạp và lâu dài, đòi hỏi phải được tiến hành thường xuyên, quyết liệt, không khoan nhượng. Song, với quyết tâm chính trị của Đảng, tinh thần cách mạng của Nhân dân, nhất định chúng ta sẽ chiến thắng góp phần to lớn vào sự nghiệp phát triển bền vững của đất nước.

---

[1] Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2006, tr. 45.

[2] Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ tư Ban Chấp hành Trung ương khóa XII, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2016, tr. 30.

[3] Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ tư Ban Chấp hành Trung ương khóa XII, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2016, tr. 31-32.